Aby uniknąć nieporozumień i niepotrzebnych strat (cz.2)
Prawidłowy dobór opon OTR
W pierwszej części przedstawiliśmy trzy przypadki złego doboru opon przemysłowych do maszyn, na które je założono. Przypomnijmy, że nazwa OTR bierze się ze skrótu „Off The Road” i jest tożsama z nazwą EM, czyli Earth Mover. Opony te należą do segmentu opon wielkogabarytowych. Ich różnorodność jest olbrzymia i uzależniona od rodzaju maszyn, a także od specyficznych warunków pracy do jakich zostały skonstruowane. W opinii wielu fachowców z branży OTR-y to najtrudniejszy segment opon. Ich dobór, a także naprawa, powinien być realizowany przez najlepszych specjalistów z odpowiednią wiedzą techniczną z zakresu budowy maszyn jak i dużym doświadczeniem dotyczącym specyficznych warunków pracy.
Nie polecajcie i nie kupujcie opon „no name”
Według zwyczajowo przyjętych parametrów i wytycznych dotyczących oznakowania opon, zgodnie z europejskimi normami zawartymi w ETRTO ( European Tire and Rim Technical Organization), opona taka nie spełnia technicznych wymagań.
Na ścianie bocznej brak informacji o:
- dopuszczalnej prędkości jazdy,
- informacji o klasie opony,
- oznaczenia - specyfikacji producenta dotyczącej wykorzystania opony - do jakiego rodzaju maszyny należy jej użyć.
Pojazdy samowyładowcze przeznaczone do pracy w trudnych warunkach eksploatacyjnych kopalń odkrywkowych stanowią grupę środków transportu o wąsko specjalizowanej budowie zarówno elementów podwozia, jak i nadwozia, koniecznych do zapewnienia dużej ładowności. Ze względu na swoją specyfikę nazywane są wozidłami lub pojazdami technologicznymi. Gabaryty wozideł przekraczają normy ustalone przepisami ruchu drogowego i pojazdy te nie mogą być użytkowane na drogach publicznych wszystkich klas w normalnym ruchu drogowym. Wozidła charakteryzują się dużymi masami całkowitymi (masą własną i ładownością), co przekłada się na wysokie obciążenie osi często przekraczające 100 kN/oś, niedopuszczalne na drogach publicznych.
Nie posiadają one zazwyczaj homologacji dopuszczających do poruszania się po drogach publicznych. W związku z tym opony przeznaczone do wolnobieżnych maszyn budowlanych również nie muszą spełniać homologacji dopuszczających do takiej eksploatacji. Ogumienie do samochodów technologicznych jest specjalnie przystosowane do trudnych warunków użytkowania. Stosuje się kilka rodzajów opon, w zależności od rodzaju transportowanej kopaliny użytecznej i nawierzchni drogi technologicznej. Powinny one zapewniać przede wszystkim odpowiednie przeniesienie momentu obrotowego poprzez sprzężenie ogumienia z nawierzchnią, a także wytrzymałość na zużycie mechaniczne, przecięcia, przebicia, umożliwiające poruszanie się z prędkościami max. do 50 km/h. Bardzo istotnym pozostaje aspekt temperatury pracy ogumienia, nie może być ona zbyt wysoka, bo to przyspiesza zużycie i powoduje destrukcję opony. Dlatego producenci stosują specjalne wzory rzeźby bieżnika oraz rodzaje mieszanek gumowych, umożliwiające obniżenie temperatury wewnątrz opony, zwiększenie odporności na wyższą temperaturę i lepsze jej odprowadzanie. W ekstremalnych przypadkach stosowana jest specjalna ciecz o dużej pojemności cieplnej wtłaczana do wnętrza opony.
W omawianym przypadku opony zostały przeciążone, w wyniku czego doszło do uszkodzenia osnowy, wystrzału i zniszczenia. Przeciążenie opony to niedostosowanie jej parametrów technicznych (ciśnienia, prędkości, obciążenia, temperatury, konstrukcji wewnętrznej opony, rodzaju mieszanki) do warunków eksploatacji. Opony te posiadały niewystarczającą wytrzymałość. Do ich zniszczenia musiało dojść. Była to tylko kwestia czasu.
Uszkodzenie opon nastąpiło dopiero po trzech miesiącach od momentu założenia na pojazd, ze względu na sposób ich wykorzystania. Wozidło wykonywało dziennie sześć tras, ze średnią prędkością 5 km/h na odcinku 500 m. Niska prędkość oraz stosunkowo krótki czas pracy, nie powodowały bardzo szybkiego wzrostu temperatury wewnątrz opon, jednak stopniowo podlegały one destrukcji.
Opony a warunki pracy
Innym ciekawym przykładem jest sytuacja, gdzie opony Bridgestone i obręcze kół niestandardowe (na specjalne zamówienie) pochodzące z pierwszego wyposażenia ładowarki teleskopowej firmy JCB model 531-70, zostały zgłoszone do reklamacji ze względu na przedwczesne zużycie. W umowie zagwarantowano znacznie większy przebieg opon od faktycznie uzyskanego (brak wiedzy i doświadczenia gwaranta).
Ładowarka JCB model 531-70 standardowo - w zależności od przeznaczenia - wyposażana jest w opony diagonalne 15,5/80-24 do prac budowlanych lub w wersji Agri w opony radialne w rozmiarze 460/70 R24.
W przypadku tej maszyny zostały zastosowane specjalne opony radialne firmy Bridgestone VSDL, klasa L5 (najwyższa) w rozmiarze 15.5R25, zamontowane na oryginalnych fabrycznych obręczach. Opony i obręcze zostały specjalnie zamontowane na życzenie firmy zamawiającej maszynę. A oto cytat ze specyfikacji istotnych warunków zamówienia: „Parametry techniczne: opony przemysłowe, odporne na przebicia i przecięcia, klasa minimum L4.”
Maszyna poruszała się na bardzo krótkich dystansach, wykonując bardzo dużo manewrów skręcających w miejscu w trakcie załadunku i wyładunku na betonowym podłożu. W badanych oponach żadnej wady fabrycznej ani konstrukcyjnej nie stwierdzono. Podłoże wykonane z betonu oraz kostki betonowej miało duży wpływ na zużycie bieżnika. Liczne ostre przedmioty znajdujące się na placu manewrowym powodowały uszkodzenia mechaniczne opon i wpływały na ich zużycie.
Warunki w jakich pracowały maszyny były ustalone w specyfikacji przy zamówieniu i nie różniły się od faktycznych. Dysponując wiedzą i doświadczeniem, trudno było dobrać opony o lepszej specyfikacji. Zużycie opon - czas i charakter był normalnym zużyciem wynikającym z eksploatacji w trudnych warunkach.
Z informacji uzyskanych od użytkownika wynikało, że ładowarki wyposażone w opony całogumowe - pełne (superelastyczne) osiągały podobne przebiegi w granicach 5000 mth. Użytkownik badanych opon był bardzo zadowolony z osiągniętego wyniku 4210 mth. lecz znacznie niższego od gwarantowanego w umowie.
Ze względów ekonomicznych należałoby przeanalizować czy dobranie opon w niższej klasie L4 pomimo mniejszych przebiegów, ale dużo niższej ceny zakupowej nie byłoby korzystniejsze.
Bardzo ważna jest umowa gwarancyjna. Zabezpiecza ona obie strony umowy. Szczególne warunki gwarancji trzeba zawsze poznać przed zakupem. Ważne jest także określenie danych technicznych opony w warunkach gwarancji. Muszą one pokrywać się z wytycznymi producenta maszyny.
Należy ustalić datę produkcji oraz czas i termin obowiązywania gwarancji. W przypadku uznania gwarancji należy ustalić, w jaki sposób będzie realizowana wypłata odszkodowania za opony, gdzie i jak mierzona była wysokość bieżnika oraz sposób pomiaru zużycia opony.
Guma zawsze się starzeje, dlatego zwracajmy uwagę na datę produkcji. Starych i niewłaściwie przechowywanych opon nie kupujmy.
Dobór właściwego ogumienia jest bardzo skomplikowany. Błędy popełnione przy doborze mogą sięgać od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych. Zawsze należy korzystać z wiedzy sprzedawcy ogumienia lub eksperta danego producenta opon. Pamiętajmy o spisaniu szczegółowych warunków pracy maszyny i ogumienia oraz o dołączeniu ich do umowy gwarancyjnej.
Autor tekstu, Andrzej Weyssenhoff jest obecnie pracownikiem wydziału Transportu Politechniki Warszawskiej. Jest specjalistą ds. ogumienia i rzeczoznawcą firmy DEKRA Polska oraz biegłym sądowym, Przez wiele lat był związany z koncernem Continental, gdzie pełnił funkcję specjalisty ds. technicznych. Przez kilka lat prowadził również włąsny biznes - Centrum Diagnostyki Samochodowej.
