PORADY: Prawo w warsztacie (cz. 75). Twój znak - Twój kapitał
Ochrona znaków towarowych - co trzeba wiedzieć, żeby nie stracić
Sto dziewięć i pół miliarda dolarów. Tyle był wart znak towarowy firmy Google, lidera prestiżowego rankingu magazynu Forbes za 2017 rok. Gigantyczna kwota, znacznie przekraczająca budżet roczny całego państwa polskiego. Jeszcze bardziej działa na wyobraźnię, że ta kwota to jedynie wartość samej „marki” Google. Wartość całego koncernu Alphabet, czyli właściciela znaku towarowego Google to znacznie powyżej 500 miliardów dolarów. Kwota przekraczająca nie tylko budżet Polski i ponad 150 innych państw, ale również PKB tych państw, czyli wartości wszystkich towarów i usług wytworzonych na terenie danego kraju.
Oczywiście, są to wartości i realia niespotykane w Polsce i mają się nijak do codzienności polskiego przedsiębiorcy. Jednak samo zestawienie udziału wartości marki w wartości całego przedsiębiorstwa pokazuje jak ważna w rozwiniętych gospodarkach jest „marka” i związane z tym pojęcie znaku towarowego.
Ale czy ochrona znaków towarowych ma również znaczenie w codzienności zwykłych przedsiębiorców? Oczywiście, że tak. Wyobraźmy sobie sytuację, iż zamiast popularnego serwisu „Oponeo.pl” powstaje drugi z tym samym asortymentem „Oponea.pl”. Albo ulicę obok warsztatu wulkanizacyjnego „Pit Stop”, który działa już 20 lat w niedużym mieście, powstaje drugi zakład i również nazywa się „Pit Stop”, ale z dodatkiem „lux” - „Pit Stop lux”. Oczywiście, podstawowa zasada wolności gospodarczej i konkurencji mówi, że nie można zakazać otwierania jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Można jednak domagać się ochrony „marki”, tak aby przedsiębiorca, który swoją ciężką pracą wypracował renomę i pozycję na rynku, nie stał się ofiarą nieuczciwej konkurencji. I właśnie o tych rozwiązaniach jest niniejszy artykuł (na podstawie materiałów Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej).
Znak towarowy
W pierwszej kolejności należy wprowadzić pojęcie znaku towarowego. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny (w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy), jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia w obrocie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Zatem znaki towarowe są oznaczeniami stosowanymi w handlu, służącymi do identyfikacji produktów i/lub usług konkretnego przedsiębiorcy. Umożliwiają one odróżnianie produktów tego samego rodzaju oferowanych przez różnych przedsiębiorców, stanowiąc tym samym podstawę budowania wizerunku i reputacji marki.
Najczęściej spotykanym rodzajem znaków towarowych są znaki słowne (wyraz, zdanie), graficzne (rysunki, ornamenty) oraz słowno-graficzne (kombinacje elementów słownych i graficznych), co nie wyklucza możliwości zgłoszenia innych form znaków towarowych, np. przestrzennych (w tym kształt towaru lub opakowania), dźwiękowych (melodie, inne sygnały dźwiękowe), czy też kombinacji ich rodzajów, np. słownograficzno-przestrzennych. Znaki towarowe są widoczne dla każdego z nas na co dzień. Spotykamy je na ulicach, oglądając TV czy czytając gazety. Przykładami takich znaków towarowych słownych są np.: - Adidas, Intel, Snickers lub Goodyear. Z kolei przykładami znaków towarowych graficznych są na przykład: - charakterystyczna czcionka Coca-Cola znana z butelek, Bibendum, czyli ludzik Michelin czy też czerwony napis Orlen z zarysem orła nad nim.
Należy pamiętać, że ustawa Prawo własności przemysłowej z dn. 30.06.2000 r. (tzn. główny akt prawny regulujący sposób udzielania prawa ochronnego na krajowy znak towarowy), nie zamyka katalogu oznaczeń, które mogą zostać zarejestrowane jako znaki towarowe. Najważniejsze jest jednak, żeby zgłoszone oznaczenie miało charakter odróżniający oraz aby można było je przedstawić w sposób graficzny.
Zyski z rejestracji znaku towarowego
Zarejestrowany znak towarowy jest chroniony prawem. Ochrona ta ma charakter monopolu, a więc przysługuje jedynie jego właścicielowi. Właściciel znaku towarowego jest niejako zwolniony z obowiązku wykazywania, że ma prawa do danego oznaczenia i dzięki temu może podjąć skuteczną ochronę swoich interesów. Aby dochodzić swoich praw, po zawezwaniu do zaprzestania naruszeń przez inny podmiot, należy wytoczyć powództwo, w którym podmiot korzystający z ochrony może się domagać:
- roszczenia o zaniechanie - zakazania wyrokiem sądowym dalszego używania cudzego znaku towarowego z pogwałceniem przepisów prawa;
- roszczenie o naprawienie szkody - przyznania odszkodowania. Tutaj jednak należy wykazać, w jakiej wysokości doznał szkody właściciel znaku towarowego. Pomocna może być ku temu sytuacja, gdy już została udzielona komuś licencja na korzystanie ze znaku towarowego. Wtedy wysokość tej opłaty może być podstawą do naliczenia szkody;
- roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści - można domagać się wydania wszystkiego tego, co uzyskał nieuczciwy przedsiębiorca, wykorzystując nasz znak towarowy. Jednak, podobnie jak w przypadku odszkodowania, może to być trudne dowodowo;
- roszczenia prewencyjne za naruszenie znaku towarowego - podmiot posiadający prawa do znaku może np. żądać zaprzestania działań grożących naruszeniem prawa. Również na jego wniosek sąd może orzekać o bezprawnie wytworzonych lub oznaczonych wytworach oraz środkach i materiałach, które zostały użyte do ich wytworzenia lub oznaczenia. Sąd może więc zdecydować o wycofaniu z obrotu towarów łamiących prawo do znaku towarowego, jak również o ich zniszczeniu.
Co istotne, wszystkie powyższe roszczenia mogą być dochodzone kumulatywnie.
Nie wszystkie oznaczenia dostaną ochronę
Nie każde oznaczenie może być znakiem towarowym. Wynika to z podstawowej funkcji, jaką pełni znak towarowy, tj. funkcji odróżniającej. Co ważne, znak towarowy nie musi być oryginalny. Istotne jest, aby był on na tyle charakterystyczny, aby przyciągał uwagę klientów i identyfikował dany produkt na rynku (jako posiadający swoje źródło komercyjne) oraz, aby można go było przedstawić w formie graficznej. Przy tworzeniu znaku, najlepiej jednak użyć słów fantazyjnych i abstrakcyjnych w stosunku do towarów/usług, na które mają być nakładane.
Najczęstsze powody odmowy udzielania praw ochronnych na oznaczenie to:
- posługiwanie się oznaczeniami rodzajowymi lub opisowymi, które składają się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania, w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności.
Przykład: przedsiębiorca sprzedający opony nie może zastrzec znaku towarowego słownego, składającego się wyłącznie ze słów „opony”, czy „dobre opony”, gdyż takie oznaczenie wskazywałoby jedynie na rodzaj i jakość towaru, nie identyfikując komercyjnego źródła pochodzenia tych towarów (od konkretnego przedsiębiorcy);
- zgłoszenie oznaczeń, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych.
Przykład: nylon, frappe, fejs;
- zgłoszenie znaku towarowego, który może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, jakości lub pochodzenia geograficznego towaru.
Przykład: zgłoszony został znak towarowy nazwę linii opon „Opony ciężarowe prosto z USA”. Podczas gdy w ofercie przedsiębiorca będzie miał tak naprawdę opony z całego świata. W takim przypadku uznajemy, że znak ten jest mylący dla konsumenta, gdyż będzie on oczekiwał, iż wszystkie opony, które są do nabycia u niego będą produkowane w USA;
- zawiera symbol Rzeczypospolitej Polskiej (godło, barwy lub hymn), a zgłaszający nie przedstawił zgody właściwego organu państwa.
Przykład: przedsiębiorca w znaku towarowym wykorzystuje heraldyczny wizerunek godła Polski.
Zasięg terytorialny
Prawo ochronne na znak towarowy, udzielone przez Urząd Patentowy RP, ma terytorialny charakter, co oznacza, że jest ono skuteczne wyłącznie w granicach terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Istnieje jednakże możliwość rozszerzenia zasięgu terytorialnego znaku towarowego na inne państwa, korzystając z jednego z trzech zaprezentowanych poniżej systemów:
- system krajowy - dokonanie zgłoszenia znaku w urzędzie właściwym ds. ochrony własności przemysłowej w danym państwie. W wielu krajach, podczas dokonywania takiego zgłoszenia, konieczne jest działanie za pośrednictwem pełnomocnika, z reguły będącego odpowiednikiem polskiego rzecznika patentowego;
- system regionalny - dokonanie zgłoszenia znaku we właściwym urzędzie regionalnym. Znak towarowy będzie wówczas chroniony na terytorium wszystkich państw członkowskich tego systemu. Jest to procedura właściwa dla wspólnotowych znaków towarowych. Podmiot, dokonując jednego zgłoszenia w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante, może uzyskać ochronę swojego znaku towarowego na obszarze całej Unii Europejskiej. Innymi regionalnymi urzędami są: Urząd Znaków Towarowych Beneluksu
(BTO), Afrykańska Organizacja Własności Przemysłowej (ARIPO);
- system międzynarodowy (tzw. „system madrycki”) - dokonanie zgłoszenia znaku w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP. Rejestracja możliwa jest w wybranych państwach, które są stronami Porozumienia Madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków towarowych lub też Protokołu do tego Porozumienia.
Wzory przemysłowe
Od znaków towarowych należy odróżnić pojęcie wzorów przemysłowych. Definicja wzoru przemysłowego zawarta jest w art. 102 ust. 1 pwp.: wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Współczesne zapotrzebowanie na nowe bodźce wizualne jest bardzo wysokie, dlatego tak ważne jest nowoczesne i oryginalne wzornictwo przemysłowe, które oprócz względów estetycznych często powiązane jest także z funkcjonalnością i łatwością obsługi przedmiotów. Wzór przemysłowy może dotyczyć np. fantazyjnej szklanki, wymyślnego krzesła etc.
Ile to kosztuje?
Wszystkie opłaty i koszty znajdziemy na przytaczanej już stronie urzędu patentowego - www.uprp.pl. Ich wysokość jest różna w zależności od zgłoszenia, rodzaju znaku towarowego i sposobu jego ochrony. Jednak przykładowo, od zgłoszenia znaku towarowego dla towarów i usług, które zaklasyfikowane są zgodnie z obowiązującą klasyfikacją nicejską:
- w jednej klasie towarowej - opłata to 450 zł;
- za każdą następną klasę towarową - opłata to 120 zł.
Czyli - jak widzimy powyżej - nie są to kwoty, których poniesienie pogrążyłoby finanse firmy. Choć niewątpliwie racjonalnym zachowaniem byłoby powierzenie sprawy Rzecznikowi Patentowemu lub kancelarii wyspecjalizowanej w ochronie własności przemysłowej.
